YEDİ KARDEŞ BURCU

Mardin Kapısı’nın güney-batısındadır; düzgün kesme bazalt taşlarla inşa edilmiş olup, hâlihazırda tahrip olmuş durumdadır.

Silindirik planlı burcun kuzey-doğu cephesindeki dikdörtgen kapısıyla dahil olunan zemin kat, kuzey-batı güney-doğu yönünde uzanan dikdörtgen planlı ve iki kat boyunca yükselen beşik tonozla örtülü bir merkezî mekândır; mekânın güney-batı kenarında, burcun kapısıyla aynı aks üzerinde yer alan ve iki sütun üzerine oturan üç kemerle bölüntülü dikdörtgen planlı bir niş yer alır. Merkezî mekânın üç kenarı boyunca sıralanan sivri kemerli nişlerin, geçmişte, silâhhâne işlevi gördüğü söylenebilir.

Burcun birinci katına, kuzey-batı yönünden burca bağlanan şehir surundaki seğirdimden ulaşılmaktadır; kuzey-doğu yönünden burca bağlanan şehir surundaki seğirdimin girişi sonradan kapatılıp iptal edilmiştir. Söz konusu kat, burcun çevresine dairesel bir düzende sıralanan mazgal pencereli ve dikdörtgen planlı yedi ayrı odayı birbirine irtibatlandıran dar ve basık tonozlarla örtülü koridor ve dehlizlerden oluşmaktadır. Bazı mazgal pencerelerin sövelerinde, kitâbe parçaları bulunduğu dikkati çeker.

Burcun galeri katına, burca kuzey-batı ve kuzey-doğu yönünde bağlanan şehir surundaki iki ayrı merdivenle çıkılmaktadır; dairesel planlı katın çevresi, sivri kemerlerle birbirine bağlanan sekiz kenarlı bir revak şeklinde tanzim edilmiş olup, kemer ayakları ile beden duvarları arasındaki koridor, tuğladan çapraz tonozlarla örtülü bir galeri halinde tasarlanmıştır. Beden duvarı üzerinde ana ve ara yönlere bakan sekiz mazgal pencere yer almaktadır.

Galeri katının kuzey-batı ve kuzey-doğu köşelerindeki birer merdivenle ulaşılan ve bir seğirdim gibi düzenlenmiş asma katın çevresinde, cepheden mukarnaslı konsollar şeklinde çıkma yapan mâchicoulis’ler halinde dar ve derin dokuz mazgal nişi ile nişlerin arasında sıralanan sekiz mazgal pencere bulunur.

Asma katın kuzey-batı ve kuzey-doğu köşelerindeki iki ayrı merdivenin varlığı, asma katın da üstünde burcu çevreleyen bir seğirdimin bulunduğunu açıklamaktadır.

Burcun birinci katın mazgal pencerelerinin alt hizasında ve burcu çevreleyen uzun kitâbe kuşağının orta bölümünde, üstten, üç dilimli kemerle oluşturulmuş profilli bir silmeyle çevrelenen yüzeyde yüksek kabartma olarak çift başlı bir kartal tasviri ile altta, kitâbe kuşağını çevreleyen profilli silmenin köşelerinde içe doğru bakan ve kuyrukları ejder başı olarak işlenmiş yüksek kabartma birer kanatlı arslan tasviri yer almaktadır.

Burcun cephesindeki uzun yazı kuşağı üzerindeki üç satırlık nesih hatlı kitâbeden, burcun, Artuklu Sultanı Nasırüddîn Mahmud bin Muhammed bin Kara Arslan bin Davud bin Sökmen bin Artuk’un emriyle bennâ Yahya bin İbrahim el-Sarafî tarafından ve Sultan’ın çizdiği plandan (tersimü’l-Melîkü’s-Sâlih) yararlanılarak inşa edilmiş olduğu anlaşılmaktadır. Sultanın, kitâbedeki lâkap ve ünvânları arasında kendisinden “Es-Sultan Diyâr Bekr ve’l-Rum ve’l-Ermen... behlivan cihân-ı Hüsrev-i İran” olarak bahsedilmesi dikkat çekicidir. Kitâbe tarih ihtiva etmemekle birlikte, Yedi Kardeş Burcu’nun da, aynı zamanda Ulu Beden’in de bânîsi olan aynı Artuklu Sultanı tarafından 1208/09 yılında inşa ettirilmiş olması muhtemeldir.