Talhatan Baba Camii

Merv'in 60 km. doğusunda ortaçağdaki ismi Dalgatan Dalgalan olan, günümüzde Yolöten adıyla bilinen Murgab Vadisindeki yerleşimde yer almaktadır. Sultan kalenin yaklaşık olarak 38 km. kadar güneybatısındadır.

Caminin 1095 yılında yapıldığına inanılmaktadır. Ancak herhangi bir kitabe ya da belge bulunmamaktadır.

Caminin bulunduğu alanda başka yapılara ait kalıntıların izleri de görülmektedir. Yapı bir avlu duvarı ile çevrelenmiştir. Avlu duvarının içinde ortada iki tane mezar sandukası yer almaktadır. Sandukaların üzerinde herhangi bir kitabe bulunmadığı için kime ait oldukları bilinmemektedir. Caminin avlusunda günümüzde çok sayıda dikdörtgen prizmatik sanduka bulunmaktadır. Bunlar çevreden toplanarak buraya sergileme amaçlı olarak getirilmiştir. Bu mezar sandukalarının caminin adıyla ilişkili olarak Selçuklu döneminde yaşamış Talhatan Baba ve onun medrese arkadaşına ait olduğu rivayet edilmektedir.

Tamamen tuğla malzemeden inşa edilen yapı, tuğlanın farklı şekilde dizilmesiyle oluşturulmuş bir duvar tekniğine sahiptir. Dış duvarlar batı köşede payandalarla desteklenmişti. Ancak 1987 yılında yapılan onarım çalışmaları sırasında bu payandalar kaldırılmıştır. Enlemesine dikdörtgen bir plana sahip olan yapı, plan olarak ortada mihrap önünde tek bir kubbe, yanlarda ise ikişer çapraz tonozla örtülü kare mekanlardan oluşan merkezi kubbeli planda inşa edilmiştir. Kubbe mihrap tarafında duvara, mihrap önünde L, ortada da kare planlı ayalara oturmaktadır. Ortadaki kubbeye yüksek bir trompla geçilir. Tromp açıklıkları birer kemerle birbirine bağlanmıştır. Böylece kasnak seviyesinde albgen bir bölüm oluşturulmuştur. Tromp içinde kabartma şeklinde tuğla örgülerle şekillendirilmiş çıkıntılı yüzeyler bulunur.

Ortada bulunan kare ayaklar yan duvarlara birer kemerle bağlanmıştır. Kemerle duvar aralarında kalan boşluklar çapraz tonozlarla kapatılmıştır. Cami önündeki avluya üç kemerli bir açıklıkla bağlanmaktadır. Ortadaki açıklık büyük ve yüksek kemerlidir. Yanlardaki açıklıklar ise daha küçüktür. Bu şekliyle yapı namazgahlı camilere benzerlik göstermektedir. Yapının batı köşesinde bir minare yeri planlarda gösterilmektedir. Ancak günümüzde bu cephede herhangi bir kalıntı bulunmamaktadır. Yapının mihrap duvarının dört sivri kemerle eşit aralıklarda yerleştirilmiş sağır nişler yer alır. Bu sağır nişlerin içleri farklı arzda yerleştirilmiş tuğlalarla yapılmış farklı örgülerle doldurulmuştur. Örgülerde tuğlalar içeride ve dışarıda tutulmak suretiyle kabartmalı bir görünüm elde edilmeye çalışılmıştır.

Camin duvarlarında farklı tuğla duvar örme teknikleri kullanılmıştır. Tuğlanın farklı dizilişi cephelere hareketlilik kazandırmıştır. Bunlar içinde rozet şeklinde baklava dilimi desenleri görülürken, iki sıra yatay bir sıra dikey örme tekniği yapının tamamına hakim bir teknik olarak dikkati çekmektedir. Yatay tuğla örgüleri arasında dikey yerleştirilen tuğla örgüler daha çok terakota tekniğinde hazırlanmış s kıvrımlarından oluşmaktadır. Yapının içinde basit bir mihrap nişi görülür. Mihrap kavsarasında mührü Süleyman motifinin içine yerleştirilmiş terakota teknikte yapılmış rozetler dikkati çeker.