SIRÇALI MESCİT

KUBBELİ MESCİT/ DEBBAĞLAR MESCİDIOlarak da bilinir.

Karatay İlçesi’nde ve kendi adıyla bilinen mahallededir. Doğu-batı yönünde uzanan dikdörtgen bir oturum alanı üzerine inşa edilmiş olan yapı, kare planlı ve tek kubbeli kübik mescit bölümü ile ibâdet mekânına doğu kanadından bitişen üç bölmeli bir son cemaat mahalli ve kuzey-doğu köşesindeki minareden ibarettir.

Kaba yonu ve moloz taşlarla inşa edilen yapının batı, kuzey ve güney cephelerinin üst bölümünde, kubbe kasnağına aksiyal yönlerde açılmış tuğladan sivri kemerli birer pencere yer alır; batı cephesinin alt bölümünde ise düz lentolu dikdörtgen üç pencere ile üzerlerindeki alınlıklarda tuğladan sivri kemerli birer pencere daha bulunur.

Mescidin kuzey-doğu köşesindeki tuğla minaresi, düzgün kesme taş örgülü kare prizmal bir subasman üzerine oturmaktadır; iki sıra kirpi saçaklı ve tuğla örgülü kare prizmal bir kaide üzerinde yükselen tuğla örgülü sekizgen gövdesi, mukarnaslı şerefe ve silindirik petek bölümünü takiben sivri külâh ve alemle nihayetlenmektedir. Minareye, subasmanın güney-batı cephesindeki sivri kemerli bir kapı açıklığıyla dahil olunur; minare çekirdeği ve basamakları tuğladır.

Mescidin doğu cephesinde yer alan ve kuzey-güney yönünde uzanan dikdörtgen planlı son cemaat mahalli, minarenin subasman ve kaidesi ile mescidin güney cephesiyle hemyüz olarak doğu yönüne uzanan duvar kütlesi arasında kalan ve hâlihazırda sekizgen planlı iki mermer ayağın taşıdığı genişlik ve yükseklikleri farklı sivri kemer gözleri halinde ön cepheye açılan üç bölmeli yarı-açık bir mekândır; minarenin subasmanı ile bu yöndeki mermer ayak arasına yerleştirilmiş söveleri ve lentosu mermerden bir kapı vasıtasıyla dahil olunmaktadır. Son cemaat mahallinin cephesi, çatı kotunu aşan tuğla örgülü bir kalkan duvar halinde tasarlanmıştır. Ön cepheye bakan ve hâlihazırda tümüyle yenilenmiş olan kemer alınlıklarında, beyaz alçı zemine turkuaz sırlı çini mozaiklerle oluşturulmuş kıvrımdalların meydana getirdiği bitkisel bir kompozisyonun üzerine kobalt renkli çini mozaiklerle celî sülüs hatla Ayete’l-Kürsî yazılı olduğu bilinmektedir.

Kemer profillerini çeviren frizler ile kemer karınlarında patlıcan moru ve turkuaz sırlı çini levhalar ile sırlı tuğlalardan oluşan geometrik kompozisyonlar dikkati çeker. Son cemaat mahallinin batı duvarındaki pencereleri ile kapı açıklığının kemer köşelikleri ile alınlıklarında da turkuaz ve kobalt sırlı çini mozaiklerden oluşan girift geometrik kompozisyonlar ile örgülü kûfî taklidi bezemeler yer alır.

Kuzey-doğu köşesindeki sivri kemerli bir kapı açıklığıyla dahil olunan ibâdet mekânı, kare planlı ve çift cidarlı tuğla bir kubbe ile örtülüdür; tuğla örgülü üçgen kuşağıyla oluşturulmuş onikigen kasnağa oturmaktadır. Kubbenin iç cidarındaki tuğla örgüleri, merkezde başlayarak kubbe eteğine kadar yayılarak genişleyen on köşeli yıldız formunda istiflenmiş; kubbe kilit taşına da, alçı zemin üzerine turkuaz ve patlıcan moru sırlı kesme çini mozaiklerle, çevresi palmet-lotus kombinasyonlu bir bordür ile kuşatılmış ve merkezindeki onaltı köşeli yıldızın köşelerinin uzatılmasıyla oluşturulmuş onaltı kollu yıldız kompozisyonun işlendiği çinili bir göbek yerleştirilmiştir.

İbâdet mekânının kıble duvarının ortasındaki çinili mihrabı, döneminin incelikli işçiliğini yansıtan anıtsal bir tasarımdır. Turkuaz ve kobalt renkli çini mozaiklerle oluşturulmuş içbükey profilli bir silme ile yanlardan ve üstten çevrelenen mihrap nişini, aynı renk mozaiklerin meydana getirdiği kıvrımdal ve rûmî motifleriyle oluşturulmuş bitkisel bezemeli bir silme ve alçı zemin üzerine turkuaz ve kobalt renkli çini mozaikler kullanılarak sülüs hatla yazılmış ayetleriyle içbükey profilli enli bir bordür kuşatır. Mihrap nişi, farklı geometrik kompozisyonlar içeren turkuaz ve kobalt renkli çini mozaiklerle kaplanmış yedi sıra mukarnas kavsaralıdır; kavsara ile çerçeve arasında kalan köşelikler de, aynı renkteki çini mozaikler kullanılarak geometrik bir kompozisyonla değerlendirilmiştir. Kompozisyonun içinde, simetrik olarak yerleştirildiği eski fotoğraflarından da anlaşılan ve muhtemelen kabartma çinilerden oluşan sülüs yazılı iki rozetin, 20. yüzyılın başında yerlerinden sökülerek satıldığı bilinmektedir; yerleri, hâlihazırda kobalt renkle boyalıdır.

Mihrap nişinin, yanlardan zar başlıklı ve üzerine turkuaz ve kobalt renkli çini mozaiklerle desen verilmiş silindirik birer sütunceyle sınırlandırılan alt bölümü, aynı renk çini mozaiklerle oluşturulmuş ve merkezlerinde altıgenler bulunan girift bir kompozisyon ile kaplanmıştır.

Mihrabın doğu ve batı kanatlarında, kıble duvarı boyunca uzanan çini mozaik örgülü mütemâdi birer seki yer alır; mescitte yer aldığı bilinen mukarnaslı alçı duvar raflarına tesadüf edilememiştir.

Mescidin inşa kitâbesi yoktur; çini mozaik bezemelerine bakılarak, 13. yüzyılın ikinci yarısına tarihlendirilir.

Türkiye
KONYA