Mescidi Aksa

679 - 690 - 753 - 78

Arapça "en uzaktaki cami" olarak adlandırılan Mescid-i Aksa Camisi "tapınak dağı" veya "moriah dağı" olarak bilinen Harem-i Şerifin üzerinde yer almaktadır. Bu alanın kutsal mabet olarak tarihi geçmişi Hz.Davut dönemine kadar gitmektedir. Günümüzdeki alanın çevre duvarları Kral Herod zamanında M.Ö. 20 yılının başlarında yapılmıştır. 20.y.y.'da yapılan arkeolojik araştırmalarda caminin altında tonozlu bir platform olduğu anlaşılmıştır. Bu bölümün kesin inşa tarihi bilinmemekle birlikte Herod'un zamanında yapıldığı ileri sürülmektedir. Platformun yapılışın asıl sebebi alanın en tepe noktası olan bölüm ile etekleri arasındaki topografik farklılıklar olduğu ileri sürülmüştür. Caminin olduğu bölüm platform sayesinde Tyropoeon ve Kidron Vadilerine doğru bir genişleme sağlamıştır. İkinci tapınak döneminde caminin bulunduğu bölgede bir stoa bulunuyordu. Tapınak ve stoa Romalıların Kudüs'ü işgalleri sırasında tahrip edilmiştir. Bizans imparatoru Justinian zamanında Hristiyanlar caminin bulunduğu bu alana Bakire Meryem adına bir kilise inşa ettiler. Bu kilise de daha sonralan Sasanilerin Kudüs'ü istilası sırasında 2. Hüsrev tarafından tahrip edilmiş ve kilisenin kutsal haçı da alınmıştır. 7.y.y. ortalarına kadar kilisenin bulunduğu bu alanda yapıların yığınından oluşan bir harabe halinde görünüm mevcuttu.

Müslümanların yeryüzündeki en kutsal yapılarından birisi olan yapı, Hz. Peygamberin "miraç" ta geldiği Kudüs'ü de ziyaret ettiği bir yapı olarak kabul edilmektedir. İslami bakımından son derece önemli olan bu yapı ilk inşasından başlayarak zaman içinde birçok kez onarım görmüş ve değişik kullanımlarla birlikte günümüze ulaşmıştır. İlk inşa edildiği dönemdeki planı ile günümüzdeki planı arasında bu değişimlere bağlı olarak farklılıklar bulunmaktadır. Yapının şimdiki planı büyük oranda Eyyübi ve Memluklu onarımları sonrasında şekillenmiştir.

Günümüzde cami, küfe (hypostyle) plan tipindedir. Mihrap duvarına doğru dik olarak uzanan yedi sahından oluşmaktadır. Yapının doğu ve batı bölümlerine zaman içinde bazı bölümlerin yapıldığı bu işlevlerle birlikte yapının 15 sahınlı bir bölümden oluştuğu anlaşılmaktadır. Yapı plan bakımından aynı türdeki birçok yapıya benzemez. Yapının doğu kanadında bulunan Erbain ve Zekeriya mihrabı bölümleri yapıya daha sonraki dönemlerde yerleştirilmiştir.

Caminin 1930'1ı yıllarda yapılan yenileme çalışmaları sırasında bulunan ahşap parçalar üzerinde arkeometrik tarihleme yapılmıştır. Bunun sonucunda bu parçaların M.Ö. 9.y.y. da ilk tapınak döneminden kalmış olabileceği belirtilmiştir. 2012 yılında, 1927 yılındaki depremin yapı üzerindeki etkilerini araştırmak üzere Robert Hamilton çalışmıştır. Kazı çalışmaları ve sırasında tapınağın altında ikinci tapınak döneminden kalıntılar ve Bizans kilisesine ait olduğu belirtilen bir mozaikler bulunmuştur. Bizans dönemine ait kilisenin yapı malzemeleri yapının güneydoğu köşesinde bulunur.

Mescid-i Aksa Camisi Emevi dönemine tarihlenen bir yapıdır. Yapın inşa tarihi hakkında Creswell, 679-682 yıllarında Filistin'e Hacı olarak gelen Arculf ve Gallic'in günlüklerine referans vermektedir. ikinci halife Ömer bin el-attab, Harem Şerifde 3000 kişinin ibadeti için kapalı bir cami inşa ettirmiştir. Arculf, 1.Muaviye zamanında Kudüs'e gelmiş ve onun emriyle caminin inşa edilmeye başlandığını bildirmiştir (Bu ifade erken dönem İslam tarihçilerinden Mutahahhar bin Tahir tarafından da desteklenmiştir.)