Kümbet-i Karagan

1067 - 1093

Yapı, Kazvin-Hamedan yolu üzerinde Takistan şehri yakınlarında bulunur. Birbirine yakın olarak inşa edilmiş iki yapıdan oluşmaktadır. Yapılar, 1067 ve 1093 yıllan arasına tarihlendirilmektedir. Kitabelerine göre her iki yapının da mimarı olarak Muhammad bin Makki al­Zanjani ve AbulMa'ali ibn Makki aZanjani isimleri geçmektedir. Bu iki kişinin kardeş ya da ikincisinin diğerinin oğlu olduğu iddia edilmektedir.

Aynı zamanda içinde kalem işi süslemeleri olması bakımından da tek örnek olarak kabul edilebilir. Her iki türbe de sekizgen planda tuğladan inşa edilmiştir. Her bir köşede silindirik plasterler yükselmektedir. İki türbenin de her bir yüzeyi dekoratif panolarla süslenmiştir.

Doğudaki türbenin girişi kuzeydoğudandır. Batıdaki türbenin girişi ise kuzeydendir. Doğudaki türbenin köşe kulelerinden ikisinin içinde bulunan merdivenler yapının çatısına çıkmaktadır. Her iki türbe de çift cidarlı kubbeye sahip olmasına karşılık dışarıdaki kabuk yıkıldığı için günümüze ulaşamamıştır. Yapılar İran'da bilinen en erken tarihli çift cidarlı kubbeye sahiptir.

Yapıların yüzeylerinde görülen tuğla dekoratif süslemenin ana özelliği iki ince sütuna oturan sivri kemerli dekoratif bir niş ile sınırlandırılmış olmasıdır. Köşe kule çerçeveli bu paneller, küçük bir farklılıkla aynı dekoratif süsleme panolarının tekrarından oluşmaktadır.

Batıdaki türbede nişli paneller dışarı belirgin bir biçimde taşan kemerlerle iki parçaya bölünmüştür. Panellerin aşağı ve yukarı parçaları farklı bir biçimde dekore edilmiştir. İlk inşa edilen doğudaki türbede, bu pano kesintisiz olarak devam eder. Her bir yüzde sadece bir pano bulunur.

Bütün panolar faklı tarzda yapılmış tuğla süslemelerle birbirinden ayrılmaktadır. Buna karşılık ortak noktaları da tuğla ile yapılan kompozisyondur. Zengin tuğla süslemesi bakımından Karagan Türbeleri eşsiz bir konumdadır. Türbelerde kullanılan tuğla dekorasyonda tuğla malzeme yüzeyle hem yüz olacak bir sıva içine yerleştirilmiştir. Böylece adeta derzler kaybolmuştur. Dekoratif tuğla malzeme yapıların duvar içlerinde bulunan ana örgüsünün yüzeyine yerleştirilmiştir. Her iki türbede saçak altında kemerlerin üzerinde küfi kitabe kuşağı dolaşmaktadır. Kitabe sadece köşelerdeki kulelerde kesintiye uğramıştır. Kitabe kuşağında Kur'anı Kerim'den 59. surenin son üç ayeti yazılıdır. Yapıların içi de dışı gibi sekizgen planlıdır. Üzerleri bir kubbeyle örtülüdür. Doğudaki türbenin içinde duvar yüzeylerinde ve kubbesinde kalem işi süslemeler yer alır.

Erken tarihli bazı araştırmalarda türbelerin dere yatağında bulunması sebebiyle su altında kaldıkları hatta erozyon izleri bulunduğu belirtilmiştir. Bu izlere bakıldığında yapının yaklaşık olarak bir metre civarında toprak ve taşkın altında kaldığı anlaşılmaktadır.

Yapının kubbesi dıştan sekiz köşeden başlayan çıkıntı ile hafifçe kabartılmış bir görünüme sahiptir. Bu kaburgalar kubbeye dıştan destek verme amaçlıymış gibi görülür. içeride ise herhangi bir destek söz konusu değildir. Bu durumda elemanların dekoratif amaçlı olarak yerleştirildiği söylenebilir. Doğudaki türbede iki kubbe arasında bir pencere açıklığı bulunmaktadır.

Kalem işi süslemelerin bir kısmı duvarların iç yüzünde köşeli kemerli bir çerçeve içine yerleşir. Bunun da tam ortasında zincirle asılmış bir kandil bulunur. Uzerindeki kitabede sahibine hayır duası yazılıdır. Diğer tasvirlerden birisi ise nar ağacı ve dallarındaki kuş motifidir. Doğudaki türbenin kubbe eteğinde kasana üzerinde küfi yazı kuşaklarından oluşan bir süsleme yer alır; ancak daha ilgi çekici olanı kubbe yüzeyindedir.

Burada kubbe yüzeyine eşit aralıklarla yerleştirilmiş beş madalyon içinde farklı kompozisyonlar görülür. Bunlar arasında en dikkat çekici olanı tavus kuşları, boyunları dolanmış tavus kuşları ve tek bir kuş motifidir. Bunların dışında altı kollu ve sekiz kollu yıldız motifleri de yer alır. Batıdaki türbenin içinde herhangi bir süsleme bulunmaz. İç bölümü daha sade olarak yapılmıştır.