DÖNER KÜMBET

Talas Caddesi üzerindedir. Köşeleri ters üçgen şeklinde pahlanmış kübik formlu bir oturtmalık üzerinde, onikigen gövdeli ve tek katlı bir yapıdır. Üst kısımda silindire dönüşen gövde, içten kubbe, dıştan konik külâhla örtülmüştür.

Kümbetin kuzey cephesinde bulunan giriş kapısına, oturtmalığa yaslanmış çift kollu merdivenlerle çıkılır. Giriş kapısı, iki yanda sütuncelerin sınırladığı mukarnaslı bir niş içerisine yerleştirilmiş olup, kavsara üstten sivri kemerle kuşatılmıştır. Nişin iki yanında mukarnaslı mihrabiyeler yer alır. Mukarnaslı kavsara bitkisel bezemeli bir bordürle dikdörtgen çerçeve içerisine alınmıştır. Kemerin üst kısmında, sırt sırta işlenmiş iki aslan figürlü kabartma ve en üstte ise bitkisel bezemeli bir bordürün sınırladığı mermer kitâbe levhası bulunur.

Daire planlı iç mekân kubbelidir. Doğu ve batı duvarlarına açılmış iki pencerenin aydınlattığı mekânın kıble duvarında mihrap bulunur.

Bütünüyle düzgün kesme taşla kaplanmış kümbet, özellikle dış duvar yüzeylerinde yer alan bezemeleri ile dikkati çeker.

Mukarnaslı bir bordürle oturtmalıktan ayrılan gövde, sivri kemerli kaval silmelerle oniki bölüme ayrılmıştır. Kemerlerin üzerindeki silindirik gövde yüzeyi; altta alternatif düzende ters ve düz işlenmiş palmetlerden ibaret bitkisel bezemeli, üzerinde yıldız geçmelerden oluşan geometrik bezemeli iki bordür ve en üstte mukarnaslı saçak kornişiyle kuşatılmıştır. Konik külâh yüzeyi ise kaval silmelerle bölümlendirilerek her bölüme yine kaval silme iki kemer işlenmiştir.

Oniki bölüme ayrılmış gövdenin her bölümüne birbirini tekrarlayan geometrik bezemeler ve ayrıca bazı bölmelere kuş, aslan gibi hayvan figürleri ile çift başlı kartal ve hayat ağacı gibi fantastik tasvirler işlenmiştir. Şaman inancıyla ilgili bu tasvirler, eski Türk mitolojisinde ölüm ve ölüler âlemiyle ilgili sembolik anlatımlardır.

İç mekânda ise mihrap, özenli taş işçiliği ile dikkati çeker. Güney duvarda eksenden hafif sağa kaymış mukarnas kavsaralı mihrabın iki yanında, yüzey ve başlıkları bitkisel motifli sütunceler yer alır. Mihrap nişi, geometrik geçmelerden ibaret bir bordürle, dikdörtgen çerçeve içerisine alınmıştır.

Onarım geçiren kümbet günümüzde sağlam olmakla birlikte, özellikle figürlü tasvirlerin ciddi bir tahribata maruz kaldığı anlaşılmaktadır.

Eserin kitâbesinde tarih verilmemiştir. Şah Cihan Hatun adına inşa edilen kümbet, Ahlat kümbetleriyle benzerliği esas alınarak 13. yüzyılın sonlarına tarihlendirilir.