Başane Kervansarayı

Merv şehrinin yakınından bulunan Başane şehri, Ortaçağda önemli bir yerleşim yeriydi. Şehirden günümüze bazı kalıntılar ulaşmış ancak bunlarda halen tanımlanamaz durumdadır. Kervansaray, şehrin dışında Merv yolu üzerindedir. Günümüze harap bir halde ulaşan kervansaray kerpiçten yapılmıştır. Yapının planı mevcut durumdan yapı elemanlarının belli olmaması sebebiyle anlaşılamamaktadır. Yapıyı daha önceleri inceleyen Pugachenkova'nın planından yararlanarak bir takım tespitler yapmak mümkündür. iki bölümden oluştuğu bilinen yapının, iki bölümlü Selçuklu Kervansaraylarında farklı olarak ikinci bölümün içinde avlu bulunmamaktadır. Bu haliyle Anadolu Selçuklu Kervansaraylarına benzerlik göstermektedir. Yapının açık avlulu bölümünün dört eyvanlı merkezi mekan plan tipinde yapıldığı anlaşılmaktadır. Eyvanlar birisi halen net olarak görülmektedir.

Yapının ikinci bölümünün cephelerinde dışarı doğru açılan bazı pencere açıklıkları görülür. Yapının birinci bölümüne giriş kapısının önünde, kapı açıklığını çevreleyen bir duvar bulunur. Cezar, bu duvarın bir koruma duvarı olduğunu belirtir. Merv-Amul arasında ticaretin geliştiği, 11-12 y.y. arasında inşa edildiği düşünülmektedir. Bazı araştırmacılar yapıyı Selçuklu dönemine verirken, bazıları Karahanlı eseri olarak tanımlar. Yapı üzerinde herhangi bir kitabe bulunmamaktadır. Cezar, yapının ön bölümünün kervansaray niteliği göstermediğini, çünkü dışarı açılan çok penceresinin bulunduğuna işaret eder. Ancak yapının cephelerinde her ne kadar pencere bulunsa da su basmanı yüksek yapılmıştır. Ayrıca, şehirlerin hemen yakınlarında da benzer tarzda kervansaraylar inşa edilmektedir.